RAKEL: ULERMEN TESTUA 4

Imanol Larzabal

Antiguo auzoan jaio zen 1947an. 5 urterekin hasita Gabon Kantak ikasi, pandero bat hartu eta etxez etxe ibiltzen zen lagunekin Gabon eskean.
Argia taldean 17 urterekin sartu zen.
Kartzela ezagutu zuen 1968an eta han egin zuen bere lehendabiziko kanta. Handik urte betera kartzelatik irten zenean, jendearen kontzientzia politikoa esnarazteko, plazaratzea pentsatu zuen. Honela, 1969tik 1971ra bitartean jaialdi asko eman zituen Mikel Arregi eta Xabier Larrea edo Xalbardinekin batera.
Garai hartakoa da "Ez jaia, ez dantza" kanta. Anaitasunak polemika sortu zuen, herriaren egoera ikusirik, festaren alde edo kontra azaltzen zirenen artean.
Orduan "Guerrilla cultural" bat eratu zuten Imanol eta bere lagunek. Festarik festa ibiltzen ziren, txistulari batekin, tabernetan kantatzen. Ia urte betez aritu ziren.
"Epoka hartan radikalegia nintzen -aitortzen digu Barandiaraneko atarian kroisantea kafesnetan bustitzen ari den bitartean. Orain ikusten dut Ez Dok Amairuk egindako lana askoz aberatsagoa zela; haien linea oso interesantea zen. Orduan niri iruditzen zitzaidan ez zirela gehiegi bustitzen borrokan, horregatik pixka bat distantzia hartu nuen. Orain pentsatzen dudana da arrazoia zutela erabat, zeren haien posizioa zen artista bat edo arte bat ez dela partidu batekin lotu behar, gauza independiente bat izan behar duela, eta beren lana oso interesantea izan zen, eta fruituak ikusi ditugu, poesia, kalitatea, eta ez da egia ez zirela bustitzen, nik uste Leteren zenbait letra, Laboak abesten zituen Brecht-enak, majuak zirela".
1971n Iparraldera erbesteratu zen. Ziburun jarri zen bizitzen, baina lanik ez zegoenez, Bordelera joan zen. Han egin zuen bere bigarren diskoa eta hor sartu zuen "Zuek hil zineten" kanta. Gero Parisa joan zen eta han Paco Ibafiez ezagutu zuen. Honek eragin handia izan zuen berarengan. "Pacok profesionaltasunaren inportantzia erakutsi zidan, eta poesiaren munduan sartu ninduen, bera niretzat klabea izan zen. Liburuak pasatzen zizkidan, diskoak, nik nere gisa eboluzionatzeko".
Parisek bi gauza eman zizkion Imanoli. Pertsona bezala irekitasuna, kosmopolitismoa eta kultura aldetik aberastasun handia.
1976an Hegoaldera itzuli zen, eta giro txarra aurkitu zuen; berriz ere Parisa itzultzekotan ibili zen, baina, azkenean, gelditzea erabaki zuen. Zentsurarekin ere izan zituen zenbait arazo.
"50 kantu eraman nituen eta 7 bakarrik utzi zizkidaten, 43 zentsuratuak.
Hortik ezin zitekeela bizi eta jateko euskarazko klaseak ematen hasi nintzen E.U.T.G.n."
Azkenean, baimenak lortu zituen eta profesionalizatzeari ekin zion. 1977an "Lau Haizetara" diskoa atera zuen Gwendalekoen laguntzarekin.
1979an "Sentimentuen auspoa" egin zuen eta talde bat sortu zen disko horrekin: klabelin komik.
Disko jazzistikoa da oso, apur bat rockeroa ere bai, Itoiz eta Errobik hasitako bidea zabaldu egiten du. Orduan Imanolen etapa elektrikoa hasi zen, 1980an "Jo ezan" diskoarekin amaituko zena.
Disko honen ondoren klabelin komik taldea utzi zuen. Taldea berbenak jotzen hasi zen eta Imanolek bere bideari jarraitu zion.
"Jo ezan" atera zenean beharra sentitu nuen ni gehiago ezagutzeko, nire burua sakontzeko, poesiaren mundua gehiago sakondu nahi nuen eta instrumento akustikoen behar handia nuen, batez ere pianoa".
Ahotsa ere lantzen hasi zen eta aldaketa honen ondorio disko zoragarri bat izan zen "Iratze okre geldiak" 1982an. Disko intimista, bakartasun-zaleentzat.
1984an "Erromantzeak" diskoa atera zuen. Aurreko diskoko giro intimistaz jantzi zituen kantak, baina letrak erromantze zaharrak. Hau Imanolen aspaldiko proiektua zen. "IZkoei gustatu zitzaien, baina ez zen asko saltzeko moduko gauza. Horrela Diputazioko Kultura Sailera jo nuen eta haren diru-laguntzarekin atera zen."
Tradizioan murgildu ondoren bere bideari jarraitu zion Imanolek, poetak musikatzeari eta 1985ean "Oroituz" atera zuen.

ARISTI, P.: (1985): Euskal kantagintza berria.

1961-1985, EREIN. Donostia.

Txomin Artola

Hondarribian jaio zen 1948an. Duo Dinamico entzuten zuen gaztetan, gero Ipar Ameriketako musika entzuten hasi zen, Elvis Presley, Twist, eta abar. Halako batean Beatlesei entzun zien eta liluratuta gelditu zen.
Hamalau urte zituela aitak agindu zion gitarra bat erosiko ziola, kurtsoa gainditzen bazuen. Garai hartan gitarra elektrikoak zeuden modan.
"Gitarra elektrikoa lortu nuen eta berehala taldetxo bat antolatu nuen. Ingelesez eta frantsesez abesten genuen, garaiko kanta modernoak eta horrela. Bidasoa inguruan jaialdi asko eman genituen".
Aitaren bidez Michel Labeguerie ezagutu zuen. "Labeguerirekin konturatu nintzen kantak euskaraz egiteko modua bazegoela. Geroxeago Bob Dylan ezagutu nuen eta orduan folka interesatzen hasi zitzaidan, Simon y Garfunkel etab. Taldea utzi nuen, gitarra elektrikoa saldu eta haren ordez akustikoa erosi nuen.
21 urterekin Ingalaterrara joan zen hilabete batzuk pasatzera eta han bertako musika folka ezagutu zuen eta, hain zuzen ere, musika horiek. Ipar Ameriketako eta Ingalaterrako folkak izango dute Txominen musikan eraginik handiena.
Handik etorrita bere aitaren lagun batek esanda jakin zuen Donostian bazirela euskaraz kantatzen zutenak. Orduan entzun zuen Txominek lehendabizikoz Ez Dok Amairu izena.
"18 urte nituela Ez Dok Amairu en pleno Irunera etorri zen, jaialdi batera. Ez dut ahaztuko. Oroitzen naiz txalaparta lehen aldiz ikusi, entzun eta dena hor egin nuela. Guztiz txoratuta gelditu nintzen. Joxan Artze bere bigote haiekin ikusi nuenean ere, garai haietan Lenon-ek atera zuen moda hori, Sargento Pepers diskoan, hemen oso arraroa zen hori, jende piloak edukiko genuen holako bigoteak eramateko gogoa baina ez ginen ausartzen, ilea pixka bat luzea uzteko ere kriston borrokak izaten genituen etxean. Artze bigote haiekin txalaparta jotzen ikustea, ni liluratuta, halako batean uzten du txalaparta, aurreratzen da mikrora eta poema txiki bat botatzen du, hura oso exotikoa izan zen niretzako".
Soldaduska Saharan egin zuen eta han pentsatu zuen euskaraz kantatzen hastea, eta bertan egin zuen bere lehen kanta, umore beltz handiz. "Goizeko euri artean" izendatu zuena.
Handik etorrita, jende aurrean hasi zen kantatzen eta 1975ean "Olaxta" bere lehen diskoa atera zuen.
"Arrantzaleei omenaldi bat egin nahi nien. Aitak olerki pila bat zituen arrantzaleei buruz eta horietatik aukeratu nituen letra batzuek eta diskoa atera. Disko honetaz beti esaten dut bide erdian gelditu nintzela, oso presaka egina, lehenengo diskoa da, joaten zara estudio batera, oso ondo entzuten da dena eta iruditzen zaizu egina dagoela, baina gero pixka bat damutu egiten zara. Baina gai eta kanten aldetik oso pozik nago, ze gainera lau egunetara aita hil zen, eta pozik nago disko hori bere garaian ateratzean. Hasieran, sarrera gisa, aitaren ahotsa entzuten da eta horrek badu balore bat, agian sentimentala, baina dokumentu gisa hor dago bere ahotsa".
Aitak hau dio disko hasieran:
"Kantauri itsasoak badu euskaldunentzat halako dei liluragarri bat. Arrantzale herrikoa naizenez itsas-herria da nire kantu gaia. Arrantzalea, itsasoko nekazaria, bizi latzaren semea, minak sufritzen ondo dakik, malkorik gabe negar egiten".
Olaxtak arrakasta izan zuen. Itsasoan laino dago, edo Txurikoren istorioa oraindik abesten dira ikastoletan eta zenbait lagunartetan.
"Olaxta atera zuen, baina ez zuen jaialdik eman jende aurrean. Musiko batzuekin atera nahi zuen jende aurrea, aberastasun musikalarekin eta kantak musiko batzuekin lantzea pentsatu zuen. Modu honetan Haizea taldea sortu zuen. 1977an lehenengo diskoa atera zuten "Haizea" izenekoa, eta arrakasta handia lortu zuen.
Urte bete pasa eta Txominek taldea utzi egin zuen.
"Urte hori pasatuta konturatu nintzen Haizea niretzako oso absorbentea zela, eta ez nuela kanta berririk sortu. Pausa bat egitea erabaki nuen eta Haizea uztea, Haizeak bere bidetik jarraitu zuen eta nik neuretik".
"Haizea" taldeak segitu zuen, baina bigarren diskoa frakaso handia izan zen eta taldea desegin egin zen.
1978an Txomin Artolak "Belar Hostoak" diskoa atera zuen. Disko honen sorrera adierazteko, 10 urte atzera jo behar da. Garai hartan hippiak sortu ziren eta beraiei buruzko artikulu batean irakurri nuen hippiek walt wirman-en lanak irakurtzen zituztela asko. Horrela, bere liburua "Belar-hostoak" erosi eta irakurri nuen. Asko gustatu zitzaidan, olerki batzuk aukeratu eta euskaratu ondoren musika jarri nien.
Diskoaren hasieran eta amaieran Gotzon Alemanen ahotsa entzuten da, 1978ko udaberrian hartua.
Harrera ona izan zuen diskoak, eta haren ondoren 1979an beste disko bat atera zuen Txominek "Ttakun ttakun": Omenaldi gisa Gotzon Alemani eskainia.
Urte bete jarraitu zuen jende aurrean kantatzen, baina gero utzi egin zion kantatzeari nahiz eta kantak idazten segitu harik eta 85ean berriz disko berri bat egin —"Orbela"— eta jendaurrera agertzen den arte.

ARISTI, P.: (1985): Euskal kantagintza berria.

1961-1985, EREIN. Donostia.

Mikel Laboa

Mikel Laboa da euskal kanta berriaren "aita". Berak ekarri zuen Euskal Herrira Kataluniako nova cango mugimenduaren berri.
Donostian jaio zen 1934an. Gerra garaian aita Bordelera erbesteratu zen eta ama zazpi seme-alabarekin Lekeitioko baserri batera joan zen. "Handik pasatu ziren abioi alemanak Gernika bonbardeatzera". Laboa ttikiak gogoratzen du. "Baserri gainetik pasatu ziren eta uste genuen gureak zirela, baina zoritxarrez ez ziren". Oroitzapen hau izango da "Gernika" kantaren sorrera.
8 urte zituela Donostiara itzuli zen eta euskara galdu egin zuen. 17 urte zituela sortu zitzaion gitarra jotzeko zaletasuna, bere koinatua jotzen ikusita. Gitarra bat erosi eta kolegioan "Jango Luke" taldea antolatu zuen. Kursilada bat, bere hitzetan, Trio Guadalajararen abestiak kantatzen baitzituzten.
Zaragozan medikuntza ikasten ari zela Atahualpa Yupanquiren disko bat entzun zuen. Hemen debekatua zegoen eta lagun batek ekarri zion Bordeletik. Izugarrizko zirrara sortu zuen horrek Mikelengan.
"Handik aurrera beste aldera joaten nintzen diskoak erostera, Atahualpa, Brasseus, Violeta Parra. Ezkutuan pasatzen zituen diskoak. Disko horietako kantak abesten hasi nintzen ikasleen artean, lagun artean."
Egun batean Michel Labegueriren disko bat eskuratu zuen. Inpresio gogorra egin zion. Handik aurrera beste disko batzuk inguratzen ditu. Simon Haran pilotariak magnetofoi zaharrean herriko jendeari grabatutako kantak ziren. O Pello Pello, Bereterrecheren kantoria...
"Inpresio handia egin zidaten, koroan entzunak nituen batzuk, baina oso ezberdina da ahots batean bakarrik entzutea. Handik aurrera gure kantak ezagutzen hasi nintzen".
Zaragozatik Barcelonara joan zen, espezialidadea egitera, eta han nova canço mugimendua ezagutu zuen.
"Sorpresa handia eman zidan Barcelonako giroak. Jaialdi batera joan nintzen, jende ikaragarri izan zen, Setge Jutges abeslari taldea zegoen, eta amaieran Raimonek abestu zuen, inpresionantea izan zen, "Al Vent" abesten hasi zenean jende guztia zutik, txaloka". Kataluniako Nova Canqo inguruko jendea taberna batean biltzen zen, La Cova del Drac. "Pub baten tankerakoa zen -dio Laboak-. Kafeteria bat zen eta behean toki txiki bat zeukan hor abeslari katalanak egoten ziren, edo antzerki txikiak egiten ziren, han ikusi nuen Albert Boadella mimo saioak egiten. Tarteka estranjeroak eramaten zituzten. Nik Guillermina Motarekin abestu nuen".
Handik etorrita hasi zen Gabriel Arestiren letrei musika jartzen "Apur dezagun katea" etab. Gero Joxean Artze ezagutu zuen. Artze Ez Dok Amairuko bileretara joaten hasi zen eta horrela sortu zen bien arteko harremana. Oso garrantzizkoa Mikelentzat. Orduan Artzeren olerkiei musika jartzen hasi zen, "Bi kate" izan zen lehenengoa. Ez Dok Amairu taldea desegin zenean, Mikelek Artze anaiak eta Jose Ma Zabalarekin jarraitu zuen zenbait lan egiten. Ikimilikiliklik adibidez. Ikuskizun audiobisuala zen, filminak, tantak, txalaparta eta olerkiak zituena.
Garai honetakoa da "Bat Hiru" deituriko diskoa. Orduko diskorik onena, dudarik gabe. Aika Mutil, Bereterretche, Gernika, Pasaiako herritik, Bi kate, Hegoak. Kantu maitatuak, abestuak. Laboak estimazio berezi bat dio Bereterretche-ren Kanthariari. Disko txiki batean grabatua zuen eta hemen berriro grabatu zuen.
"Euskal Herrian izango den abestirik ederrenetako bat izango da, bai hitz aldetik eta bai doinu aldetik".
Disko honetan hiru bide finkatu zituen Laboak, eta gaur egun arte bide horietatik jarraituko du: Batetik poesiak musikatzea. Artzerenak batez ere, bestetik, kantu zaharrak lantzea, Txinaurria, Txori Erresiñola eta hirugarrenik kanta esperimentalak, Gernika edo Baga, Biga kasu.
"Baga Biga Don Manuel Lekuonaren liburu batetik hartu nuen, Literatura Oral Vasca, poema dekoratiboa, onomatopeiaz egina. Ez dut gogoratzen noiz hasi nintzen kanta esperimentalekin, ezta zergatik ere. Ez nuen esan, bueno, orain gauza esperimentalak egiten hasiko naiz. Gauza asko bibentzialak dira. Motibazioa izaten da askotan. Gernikaren kasuan txikitako oroimena eta Baga Bigarenean berriz, urte haietan Joseba Elosegik bere burua Francoren aurrean erretzeak eta gero idatzi zuen liburuak "Morir por algo" eragina izan zuten. Gauza hauek ez dira enkarguz egiten, momentu batean sortu egiten dira eta ez dakigu nola eta zergatik."
76an kanta polemikoak egiten hasi zen, politikan ilusioa zegoenean, existenzialismoan murgildu zen erabat. 78an utzi egin zion abesteari. 80ko abenduan Lau Bost diskoa atera zuen eta batek baino gehiagok pentsatu zuen bere testamentua zela, ez zuela gehiago abestuko. Gero ikusi da Laboak oraindik bizirik jarraitzen duela kantagintzan.

ARISTI, P.: (1985): Euskal kantagintza berria.
1961-1985, EREIN. Donostia.

GALDERAK ERANTZUN:
 
http://www.ikasbil.net/murgilduz/murg0518.htm

RAKEL: ULERMEN TESTUA3

88 satelite suntsitu beharrean

Teknologia berriek ez dute, berez, arrakasta bermatzen, eta azken urteetako egitasmorik ikusgarrienetakoak satelite bidezko mugarik gabeko komunikazioak, alegia porrot egin duen honetan, arazo larria aurpegiratzen du egitasmo hori eragin zuen Iridium World Communications konpainiak: zer egin atmosferan biraka dituzten 88 sateliteekin?
Mundu guztian 55.000 bezero baino ez dira animatu 1999ko urtarrilean zerbitzu ematen hasi zen konpainiara biltzera. Eskaintzen zitzaiena: elkarri lotutako 88 satelite horien bidez Lurreko edozein puntutan telefonoa erabili ahal izatea. Bakoitzak milioi erdi pezeta ordaindu behar izan du telefonoko, eta hori erabiltzea ere ez zaie merkea gertatu: 1.000 pezeta minutuko. Arazo tekniko asko izan dituzte iraun duten urtean, baina askoz ere larriagoak izan dira arazo ekonomikoak, bezero gutxi horiekin ezinezkoa izan da-eta sareari eusteak zituen gastu izugarriei aurre egitea. Eta, porrotaren ondoren, sare hori bera da arazo nagusia. Lurretik 780 kilometrora 662 kiloko 88 trastetzar daude une honetan biraka, eta ez da argitu horiekin zer egin.
Konpainiak bere orbitatik aterako dituela esan du, atmosferatik irteterakoan berez desegin daitezen, baina adituek diotenez hori ez da inoiz egin eta, garestia izateaz gain, ez dago erabateko garantiarik. Espazioan uzten badira, 30-40 urtean desegingo omen dira, baina bitartean kontrolik gabe ibil daitezke beste orbita batzuk hartzen, eta espazioa ia bete antzean dagoenez arriskutsua izan daiteke alternatiba hori ere. Gainera, lehendik ere zabortegi bilakatzen hasia den espazioan zabor gehiago uztea ez dirudi aukerarik egokiena denik. 88 satelite horiei beste erabilpen komertzial bat ematea ere ez dirudi erraza izango denik. Aukera aproposagorik aurkitzen ez den artean, Save our Sats (salba ditzagun sateliteak) izeneko taldea ere sortu da. Talde horrek 650 milioi dolar bildu nahi ditu metalezko konstelazio hori erosi ahal izateko...

ZABALIK. 2000.eko apirilaren 15tik 16ra. 20. zenb.

RAKEL: ADITZ JOKOA

Aditza lantzeko jokoa ZERTAN DEN.

Oraingo honetan aditza lantzeko beste joko bat dakarkizuegu. Horretarako, gogoratu bigarren ikasgaian zenbakiak lantzeko dagoen ariketa; hori izango baita joko honen oinarria.
Azal dezagun, beraz, nola erabil daitekeen jokoa euskal aditza lantzeko. Adibide bat besterik ez da. Gero emango dugu aldaeraren baten berri.
Hiru zifrako zenbakiekin egingo dugu jolas, eta zifrak 1etik 7ra bitartekoak izango dira.
Lehenengo zifra nork zutabekoa izango da, bigarrena nori zutabekoa eta hirugarrena nor zutabekoa; zenbaki bakoitzak, berriz, pertsona bat adieraziko du. Hona hemen, korrespondentzia taula:

Nork	Nori	Nor
1 Nik 2 hik 3 hark 4 guk 5 zuk 6 zuek 7 haiek	1 guri 2 hiri 3 hari 4 guri 5 zuri 6 zuei 7 haiei	1 ni 2 hi 3 hura 4 gu 5 zu 6 zuek 7 haiek

Taula horren arabera, eta kontuan izanik 0 zenbakiak adierazten duela bera dagoeneko zutaberik gabea dela aditz-forma, didazu-ri 513 (zuk 3; niri 1; hura 3) zenbakia dagokio, zaitu-ri 305 zenbakia (hark 3; nori zutabekorik ez duenez 0 eta zu 5), zaizkie-ri 077, (nork zutabekorik ez duenez 0; haiei 7; haiek 7) eta abar. Indikatiboaren orainaldian ari gara, jakina.
Horiek horrela, jokoa eratua dago. Dena den, zenbakiekin bakarrik jokatu ordez, egokiagoa gertatzen da zenbaki eta aditz-formekin batera jokatzea. Bestalde, jokoa hasi baino lehen argi azaldu behar dira mugak, esate baterako, zein denboralditako formak erabiliko diren, hikakoak zein neurritan hartuko diren kontuan, eta abar.
Hona hemen,adibide bat, hikako formarik gabe, eta nor-nori sistemako nori zutabean hari (3) eta haiei (7) formekin soilik jokatua, indikatiboko orainaldiaren esparruan.

• Dio 333
• Dizkiet 177
• Zaizkigu 047
• Gaituzu 504
• Zaituztegu 406

Jokoa korapilotsuagoa ere egin daiteke; laugarren zutabea erantsiz, esaterako. Laugarren zutabe horrek denboraldia adieraziko luke: 1 zenbakia indikatiboko orainaldiari egokituz, 2 zenbakia lehenaldiari, 3a baldintzazko baldintzari... Eta beti ere, jakina, lortu nahi den helburuaren arabera, landu nahi diren aditz-formen zerbitzuan.

JOLASTU:
 http://www.ikasbil.net/murgilduz/murg0513.htm

RAKEL: ULERMEN TESTUA 2

Titanic-en hondamendia

Titanic, orduan munduko ontzirik handiena, lehen aldiz zihoan itsasoz itsaso. Luxozko gelak, tenis-pistak, jangelak eta joko-gelak ikusi eta probatu nahirik, pertsonaia ospetsuak bildu ziren ontzira.
Ingalaterratik irten eta bost egunen barruan, iceberg izugarri bat jo zuen; zerbaitek ontziaren saihetsa ukitu izan balu bezala.
1912ko apirilaren 14ko hamabiak laurden gutxi ziren. Dantza eta joko-saletan ugari zen jendea. Musikak eta iskanbilak takatekoaren hotsa hil egin zuten. Ia inor ere ez zen kezkatu, ez arrenkuratu ere.
Iceberg-a, segundo batzuk lehentxeago ikusi zuen trapan zegoen gabiazainak, berehala jo zituen ezkila eta telefonoa, gida-tokira.
— Erne, iceberg bat brankan!
Une batzuez Titanic-ek bere bideari jarraitu zion izutu gabe. Gida-tokian guardian zegoen lehen ofizialak, ezkerraldera biratzeko agindu zuen. Maniobra, ordea, geldia izan zen, eta iceberg hark —bazuen hogeita hamar metroko altuera— ontziaren eskuinaldea jo zuen.
Makina geratzea komeni zela iruditu zitzaion ofizialari, zein nolako matxura eta kalteak egin zitzaizkion ikusi arte. Bere gelan lasai zegoen Eduard Smith kapitainari dei egin zion. Mister Smith oso aztoratua sartu zen gida-tokira.
— Iceberg bat jo dugu. Ez dakit zenbaterainoko kalteak egin dizkigun —esan zuen laburki lehen ofizialak.
Kroskoa 90 metrotan dago ebakia. Lau konpartimendu urez beterik daude, eta laster beteko da bosgarrena ere. Hondora goaz erremediorik gabe.
Gauerdiko hamabiak. Kapitainak bidaiariei esan die, salbamendu-jakak soinean dituztela, kubiertan bildu behar dutela. Lasaitasuna izan dezatela gomendatu die. Berehala pasako direla-eta txalupetara.
Albiste honek halako harridura sortzen du. Uste osoa baitzuten ontziaren boterean, eta ez dute sinesten deusen arriskurik datekeenik.
Salbamendu-metodoek nola erantzuten duten ikusteko dela esan zaie. Baina egoera oso larria da. 2.207 pertsona dira ontzian, eta txalupetan 1.178 besterik ez daitezke sar, erraz ibiliko bada.
Hamabiak eta laurdenetan, Phillips telegrafilariak laguntza eske deia egiten du. Hargailu askok jaso du deia. New York-en ere jaso da, eta berehala daki munduak berri harrigarri hori.
Carpathia ontziak ere jaso du mezua, eta bat-batean erantzuten du:
— Aditzen dugu egoera. Zuengandik berrogeita hemezortzi miliatara gaude. Ziztu bizian hurbilduko gatzaizkizue. Ordu bata laurden gutxitan brankarantz itzuli da pittin bat ontzia. Iskanbila izugarriaren artean, bidariek txalupetan tokia hartu nahi dute.
— Emakumeak eta haurrak bakarrik! —dio oihuka maniobrez arduratzen den ofizialak.
Lehen txalupa jaisteko agindua eman da. Izu-ikara hedatzen ari da, eta zenbait gizon borrokan ari dira, bere burua salbatu nahirik. Beste zenbait, berriz, egonarri handiz dago: ontzi-mutilei laguntzen diete beren lanetan, eta jendea animatzen dute lasai ibil dadin.
Gida-tokitik, ofizial bat seinale zuriak botatzen hasi da. Titanic hondora doa.
Jendea lasaitzearren, ontziko orkestra txopako toldopean bildu da, eta musika modernoa jotzeari ekin dio. Ez du asko balio: bidaiari gehienak izuak hartu ditu, eta jendeak etengabeko garrasiak egiten ditu. Ofizial batzuek beren armak erabili behar izan dituzte ordena jartzeko.
Ordenarik gabe ari da jendea ontzitik alde egiten. Berrogei pertsona eraman dezakeen zenbait txalupa, hamabirekin bakarrik jaisten da. Beste batzuk, berriz, ia hondoratzeko eran, kargatuegi.
Ordu bata eta hamarrean txalupa guztiak uretan dira. Orain haize-txalupak jaisteari ekin zaio. Titanic geroz eta okerrago dago, eta ura branka ari da hartzen. Aldapan dago ontzia eta ibili ere ezin da egin
Kasu hunkigarriak ere badira. Mister Guggenheim eta honen laguntzailea etiketaz jantzi dira; beraiek diotenez, "zaldunei dagokien eran hiltzeko". Adiskide bati agur esatean, mister Guggenheim-ek honela dio:
— Nire egitekoa aldioro betetzen saiatu naizela jakin dezala nahi nuke ene emazteak.
Neska batek andere bati utzi dio tokia, esanez:
— Igo zaitez, otoi. Seme-alabak dituzu zain.
Goizeko ordu bietan txalupa guztiak itsasoan dira.
Smith kapitainak, kubiertan gelditu diren marinel guztiak bildu ditu eta honela diotse:
— Egin dituzue ahaleginak. Libre zarete orain. Zeuon burua salba ezazue.
Batzuek ur hotzetara jauzi dagite, eta ontziaren ondotik igerika urruntzen saiatzen dira. Baina gehienek, ontzian gelditu diren bidaiariengana hurbiltzea erabaki dute eta otoitz egitea.
Orkestrak eliz kanta jotzen dihardu. Bien bitartean, ontziaren egileak, Mister Andrew-ek, salan dirau, lasai erretzen. Ordu biak eta laurdenetan dena galdua da. "Hondorakaitza" deitu zuten ontzia, brankatik hasi da hondoratzen. Ura gida-zubiraino igo da. Bidaiari batzuk txoparaino atzeratzen dira. Mugitu ez direnak uhinek daramatzate ilunpetara.
Argi elektrikoek azkenera arte argitu dute koadro izugarri hura.Bat-batean, horiztatu eta itzali egin dira. Masta baten tontorrean bakarrik ageri da petroliozko argiontzi bat.
Ura tximinietariko batetik sartu denean, txinpart zaparrada bat altxatu da iluntasunean, erraldoiaren azken agurra bailitzan.
Ondoren, geroz eta azkarrago, ura txoparantz etorri da.
Ordu biak eta hogeian suntsitzen da itsasoan Titanic-en azken masta. Txalupetakoak ikuskariari begira daude, izu-ikaraz beterik. Konpartimenduetan sartzean urak dagien hotsak, galduen garrasiekin batera, zarata ikaragarria egiten du. Lauretan, Carpathia heldu zen gertakizunen lekura, itsasoan galduak jasotzera, Denak kubiertan bildu dira, zurbil, isilik, ahaide eta adiskideen aurpegi ezagunen bila.
Carpathia-ko itsasgizonek eta Titanic-eko bidaiarien artetik bizirik gelditu zirenek, ospakizun erlijioso bat egin ondoren, New York-erantz abiatu zen barkua.
Atlantikoko ur hotzetan 1.502 pertsona hil zen zoritxarreko gau hartan.

LABURPENA IDATZI.
 

RAKEL: aditzak lantzen

http://www.ikasbil.net/murgilduz/murg0416.htm

RAKEL: ULERMENA

Ikasle eta lagun horri

Aurreko ikasturte osoan zehar nire jardun aspergarriak jasan eta gero, orain patxadan idazten dizut, zutaz oroitzen bainaiz. Lehen ikasle zintudan, irakasle ninduzun. Orain, ordea, lagun bezala idazten dizut. Euskara irakaslea askotan ikaslearen lagun izatera iristen baita.
Gogoratzen naiz ederki asko iragan kurtsoa nola hasi zen. Zu, zeure lagunekin batera, zain zeunden, irakasle lanetan beranduago hasi bainintzen, nolako irakaslea tokatu ote zitzaizun zain. Iritsi nintzen, neure burua aurkeztu nuen, asmoak azaldu nizkizuen, eta lanean hasi ginen. Egun hartan, beste egun askotan bezala, neronek asko hitz egin nuen, gehiegi ziur asko. Zu, zeure lagunekin batera, isilik zeunden. Ez zenuen irakaslea hautatzeko eskubiderik izan, bestek ezarritako irakaslea onartu beharrean zeunden, irakasle berri bat, ezezaguna bera, agoantatu beharrean.
Gogoratzen naiz. Lehen klase hartan halako sokatira ere jarri zenidaten. Zigarrotxoak erretzea debekaturik egon arren, zuek eta nik jasan beharreko debekua noski, bizpahiru han atzean, erretzen hasi zineten, nik zer eta nola erantzungo zain. Joko hartan ez zen irabazlerik gertatu eta aurrera jarraitu genuen.
"Mikel, klaseak aspergarriegiak dira —esaten zenidaten behin eta birritan—, jolas-giro hobea lortu behar duzu, lanean gogoz jarrai dezagun".
Ez zen erraza, zuek ere, egia esan, askotan ez baitzenuten lanerako gogo handirik erakusten. Hala ere, kontent nago egin dugun lanarekin, izan dugun harremanarekin, lortu dugun giroarekin.
Badut, eta garrantzi handikoa da orain esango dizudana, badut euskara ikasiko duzun esperantza, are gehiago, ziurtasuna. Badut hemendik aurrera biok elkar ikusten dugunean, euskaraz hitz egin ahal izango dugulako itxaropena. Badut gure artean loratu den adiskidetasunak aurrerantzean ere jarraituko duen ametsa. Irakasle ninduzun, ikasle zintudan, baina orain oharkabean agian, lagun zaitudalakoan nago.
Ez zinen agintekeriaren zale, araudiek eta aginduek ez zizuten onik egiten, klaseko harreman formala baino pertsona arteko komunikazioa maiteagoa zenuen. Eta giro horretan asko irakatsi zenidaten.
Zuri eta zure lagunei esker, ilusio berri bat sortu zitzaidan. Gazteak ulertzeko argibiderik eskaini zenidaten. Egia diotsut, gaztetu egin ninduzuen. Neronek irakatsi dudanagatik ez bada ere, zuek niri irakatsi didazuenagatik, ikasturte aberatsa izan da niretzat.
Datorren kurtsoan ez zaitut ikasle izango. Halaz ere, lagun bezala gogoan izango zaitut.
Datorren urtean irakasle berri bat, ezezaguna ziur aski, izango duzue. Ilusioz beterik joango zaizue, eta beharbada, lehen klasean halako sokatira-frogaren bat ere ezarriko diozue. Lagun berri bat egiteko zoria izango duzu, euskara ikasteko egokiera, pauso berri bat emateko parada. Eta horrela, lagunago ez ezik, euskaldunago ere izango zaitut.

galderak erantzun:
http://www.ikasbil.net/murgilduz/murg0414.htm

HABE aldizkaria, 93. zenb., 5. or.

NOR NORI TAULAK

NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

ORAINA  SINGULARRA(HURA)   zait zaio zaigu zaizu zaizue zaie LEHENALDIA SINGULARRA(HURA) zitzaidan zitzaion zitzaigun zitzaizun zitzaizuen zitzaien

PLURALA(HAIEK)   zaiZKIt zaiZKIo zaiZKIgu zaiZKIzu zaiZKIzue zaiZKIe PLURALA(HAIEK) zitzaiZKIdan zitzaiZKIon zitzaiZKIgun zitzaiZKIzun zitzaiZKIzuen zitzaiZKIen